Đồng hồ là nghệ thuật

Đồng hồ là nghệ thuật - Bởi vì nghệ thuật chế tác đồng hồ là sự giao hòa của khoa học và nghệ thuật, những người thợ đồng hồ bỏ nhiều công sức chăm chút về chức năng cũng như trang trí. Sau khi làm việc mệt mài, những người thợ muốn nhìn ngắm thành quả tuyệt đẹp của mình. Công đoạn dũa, thuộc da, chạm đá, đánh bóng, tiện là những mắt xích thuộc quá trình hoàn thiện, trong khi đó đục và khắc bằng tay được sử dụng để tạo nên những họa tiết trang trí đẹp mắt. Ngày nay, các nhà sản xuất đồng hồ sử dụng các công cụ hỗ trợ và máy múc như hệ thống mũi khoan tự động hay Côtes de Geneve, tuy nhiên ngay cả khi có sự hỗ trợ này để đạt được độ tinh xảo hoàn hảo đòi hỏi rất nhiều kinh nghiệm và sự khéo léo của người thợ thủ công. TẠO GÓC HOÀN HẢO Một trong những kỹ thuật hoàn thiện được biết đến rộng rãi nhất là vát mép, thể hiện qua quy trình vạt góc 45 độ ở đỉnh mỗi phần. Còn được gọi là mài góc, thuật ngữ chính xác hơn là vát mép, mục đích của việc vát mép để loại bỏ phần gờ sắc ở đỉnh, có thể ảnh hưởng đến cấu thành và bộ phận giữa răng bánh lắc, làm giảm hoạt động êm ả của máy. Thêm vào đó, vì vạt cạnh được đánh bóng, kỹ thuật vát mép còn có chức năng trang trí, giúp cho toàn bộ phần máy trở nên thú vị hơn khi chiêm ngưỡng. Quan sát sự tương phản giữa vát mép đã được đánh bóng và phần cạnh sường và mặt, đã được phun sơn, được coi là một trong những thú vui tao nhã khi đánh giá đồng hồ.

Để tạo nên một vát mép hoàn hảo và đẹp đòi hỏi rất nhiều bước detourage là bước quan trọng nhất. Nói một cách ngắn gọn, 2 cạnh của chi tiết được gia công hoàn hảo sẽ là điều kiện cần để có một mép vát hoàn thiện. Người thợ đồng hồ sẽ dũa phần đỉnh sắc nhọn cho bằng, rồi mài thật nhẹ bằng đá, kế tiếp là đánh bóng bằng thuộc da, bột kim cương và thanh gỗ. Hay với cách khác, họ có thể sử dụng dĩa mài bằng gỗ để hoàn thiện phần vát mép đã được dũa. Tuy nhiên cách này không thể áp dụng cho những mép vát nằm phía bên trong mà chỉ có những công cụ thủ công mới chạm tới được. Hiệu ứng ánh sáng trên bề mặt của các chi tiết sau khi được hoàn thiện là một kết quả rất tuyệt vời, đặc biệt khi có sự kết hợp nhiều mép vát khác nhau. Người thợ đồng hồ thường sử dụng các kỹ thuật vát mép trong, mép tròn, và vát mép ngoài, tùy theo thiết kế của từng chi tiết cụ thể. Theo Papi trong cuốn sách về các phương pháp hoàn thiện đồng hồ, “Mép trong để chỉ phần phía trong nơi tiếp giáp hai mặt xiên. Vị trí giao nhau phải sắc và tạo thành một đường tiếp xúc duy nhất của hai về mặt. Đây là kỹ thuật khó nhất và đòi hỏi trình độ tay nghề thủ công vô cùng tinh xảo, hiện tại chưa có một máy móc nào có thể làm được.” Mép tròn là nơi giao nhau của hai bề mặt nhưng lại không thể hiện bằng một đường tiếp xúc rõ ràng nào. Kỹ thuật này tương đối đơn giản so với mép trong. Và cuối cùng là mép ngoài, ngược lại với mép trong, đây là phần tiếp xúc phía ngoài của hai bề mặt. Mép vát có góc 45o  và đường nét phải luôn sắc xảo. Dù là mép trong, mép tròn hay mép ngoài, hai đường mép phải luôn song song với nhau. Papi cũng chia sẻ vài điều khá thú vị  “Khuyết điểm của các mép vát phụ thuộc vào tay nghề của từng người thợ. Cũng vì thế mà các chi tiết lại mang một dấu ấn rất riêng”. ĐÁNH BÓNG  Đánh bóng là quy trình hoàn thiện phục vụ mục đích chức năng và mỹ thuật. Không thể phủ nhận rằng nó có thể khiến cho bất cứ phần cấu thành nào trở nên giá trị hơn và giúp hạn chế sự ăn mòn. Khi một bộ phận được đánh, các phần gờ sắc và vết lốm đốm của kim loại sẽ bị loại trừ, và bề mặt trở nên phẳng hơn, giúp giảm độ xỉn và ăn mòn. Có rất nhiều cấp độ khác nhau của việc đánh bóng. Ví dụ, hõm và hốc của các khoan trên cầu và nơi được đánh bóng đủ để bắt sáng khi những phần cấu thành quan trọng phức hợp như bộ chuyển động cầu, bộ chuyển động quay của máy, nện điểm chuông trải qua quy trình đánh bóng chuẩn xác để đạt được cái gọi là đánh bóng phản chiếu. Thuật ngữ thay thế của đánh bóng phản chiếu là đánh bóng thẳng đứng, mặc dù có khá nhiều tranh cãi giữa đánh bóng gương và đen. Tuy vậy, điểm khác biệt giữa đánh bóng phản chiếu và  các loại đánh bóng khác là kỹ thuật sử dụng xuyên suốt quá trình thực hiện.

Cụ thể, sự phản chiếu gương là sự phản xạ có định hướng (chùm ánh sáng được chiếu vào bề mặt theo một hướng và phản xạ lại theo một hướng). Nó khác với phản xạ khuếch tán khi chùm sáng được phản xạ lại từ bề mặt theo nhiều hướng khác nhau. Vì bề mặt được đánh bóng gương có độ nhẵn tuyệt đối nên ánh sáng sẽ được phản xạ theo một chiều duy nhất.Tùy theo góc ánh sáng chiếu vào, bề mặt có thể có màu đen, xám hoặc trắng. Papi định nghĩa đánh bóng đen xuất phát từ bề mặt màu đen xuất phát từ bề mặt màu đen tuyền của các chi tiết. Khi đó luồng ánh sáng sẽ chiếu theo hướng vuông góc với bề mặt. Người thợ đồng hồ thực hiện quy trình đánh bóng gương bắt đầu bằng việc chà thô để loại bỏ các vết lốm đốm. Họ sử dụng dũa, các loại da thuộc hay hạt mài siêu mịn để đạt được bề mặt nhẵn hoàn hảo mà không có bất kì tì vết nào. Giấy nhám cũng có nhiều mức độ ma sát khác nhau từ thô đến siêu mịn, người thợ đồng hồ sẽ mài các chi tiết trên giấy nhám theo hình số 8 đứng hoặc số 8 nằm ngang. Kỹ thuật này giúp giấy nhám chạm đến mọi ngóc ngách của chi tiết. Quy trình này có thể kéo dài khoảng 2 giờ hoặc thậm chí lâu hơn. Bước cuối cùng của quá trình đánh bóng gương là với giấy tráng bột kim cương trên đĩa làm bằng kẽm với bề mặt siêu nhẵn. Ở bước này, tất cả những vết lồi lõm dạng kết tinh được mài nhẵn hoặc ép xuống bề mặt sau nhiều vòng chà xát, bề mặt của chi tiết sẽ trở nên phẳng và nhẵn mịn tuyệt đối. NGHỆ THUẬT ART DECOR Nghệ thuật trang trí máy chạy có lịch sử lâu đời, ngay từ những năm đầu của ngành đồng hồ xa xỉ, mặc dù trong quá khứ, những người thợ thường tập tring trang trí phần vỏ những chiếc đồng hồ bỏ túi thay vì máy chạy. Phần vỏ được khắc chạm trổ đẹp đến nỗi người thợ đồng hồ phải tận tay tạo ra những mẫu hộp đựng tương xứng, và không thể cưỡng lại khi tỉ mẩn trang trí những mẫu hộp đựng này. Và cứ như vậy, cần thiết phải tạo ra hộp đựng để bảo vệ những hộp đựng quý giá này. Tuy nhiên không biết bao giờ xu hướng này mới kết thúc, nhưng chắc chắn đó là khi môi người ngừng mang theo đồng hồ bỏ túi.

Nghệ thuật trang trí đồng hồ, tuy nhiên, vẫn tiếp tục phát triển. Trong thế kỷ 21, bản thân những mẫu đồng hồ cơ được xem như những tác phẩm nghệ thuật, với vai trò chuyển dịch từ món đồ xem giờ phục vụ mục đích hàng ngày, và trang trí giữ một vai trò lớn. Tuy vậy,  phải nhờ đến sự trỗi dậy của ngành chế tác đồng hồ cơ vào những năm 1990 và đầu 2000., khi đỉnh cao thời kỳ vàng son của nghệ thuật trang trí MEtiers d’arts trở lại sau nhiều thập niên vắng bóng. Ngày nay - có thể chắc chắn - nghệ thuật trang trí thủ công là con dấu công nhận của ngành đồng hồ xa xỉ.

Nghệ thuật trang trí thủ công rất phong phú, và một trong số đó, kỹ thuật khắc chạm trổ là kỹ thuật tiêu biểu nhất. Không sử dụng máy móc mà chỉ đơn thuần là bộ dụng cụ chạm khắc cùng nhiều dụng cụ khác như dùi đánh bóng, chà xát, và tất nhiên không thể thiếu kính lúp. Bỏ qua những công cụ công nghệ cao khác như máy hoặc hóa chất khắc, đây là một loại hình nghệ thuật, và cũng giống như hầu hết các hình thức nghệ thuật khác được tạo ra bởi bàn tay và đôi mắt của người thợ. Điều thú vị hơn đối với những tín đồ đồng hồ là mỗi người thợ có thể nhận thấy tác phẩm của riêng mình thậm chí khi có cùng một mẫu thiết kế. Một ví dụ nổi bật nhất là đội ngủ thợ nam và nữ tại A. Lange & Sohne. Những mẫu đồng hồ của A. Lange&Sohne đều được trang trí cock khắc bằng tay và họa tiết hình hoa được khắc theo phong cách những chiếc đồng hồ bỏ túi lịch sử của A. Lange &Sohne, tuy nhiên mỗi thành viên của đội chế tác đều sở hữu một phong cách chạm, khắc rất riêng, giống như dấu vân tay. Và đây chính là minh chứng cho nghệ thuật chế tác đồng hồ. TẠO VÂN Là một trong những hình thức kinh điển của nghệ thuật chế tác, tạo vân nổi thường được dùng để trang trí cho mặt số của các đồng hồ cao cấp. Đây cũng là một dạng của kỹ thuật chạm khắc nhưng lại dùng các loại máy đặc biệt hơn như máy tiện xoắn ốc hình hoa hồng, hay máy tiện đường thẳng nhằm tạo ra những mô tif hình học khác nhau. Nếu chạm khắc thủ công người thợ tạo nên họa tiết bằng cách đục đẽo từng phần nhỏ một, máy tạo vân nổi lại cắt gọt vật liệu theo hướng vòng cung hay đường thẳng để tạo nên những họa tiết có tính lặp lại. Nghe chừng có vẻ đơn giản nhưng thực tế lại không như vậy. Máy tiện có kích thước đồ sộ gần bằng chiếc bàn ăn, trong khi mặt đồng hồ lại là những chi tiết khá nhỏ bé. Vì vậy người thợ vận hành phải vô cùng cẩn thận để đảm bảo kiểm soát tốt áp lực tác động lên mặt đồng hồ cũng như tốc độ hoạt động của máy.

Hiện nay có rất nhiều mẫu vân nổi theo kiểu truyền thống như mẫu Clous de Paris, cổ điển hơn thì có hoa văn grain d’orge, vieux panier, tia hình nắng, hình mặt trời, hay những họa tiết hình học riêng của từng nhà sản xuất. Audemars Piguet là một ví dụ điển hình, hãng chế tác Le Brassus lại nổi tiếng với Grand Tapisserie trong bộ sưu tập Royal Oak. Hãng Breguet được xem là nhà sản xuất dẫn đầu trong kỹ thuật tạo vân nổi theo kiểu truyền thống. Trên thực tế mẫu đồng hồ báo thức đeo tay kinh điển Classique Reveil du Tsar nổi danh với mặt hiển thị được trang trí với không ít hơn bảy họa tiết vân nổi khác nhau. Chúng bao gồm các họa tiết như Clous de Paris, satine circulaire, saute pique (hoặc lisere), pointes de diamant (hoặc Pave de Paris), vieuxpanier, và decor flamme. QUY CHUẨN ĐÁNH GIÁ Những mẫu đồng hồ xa xỉ đại diện cho kỹ thuật chế tác đỉnh cao tuy được thiết kế hoàn mỹ nhưng để phân biệt cần có những con dấu thẩm định chất lượng. Chứng nhận Poincon de Geneve, hay Geneva Seal được sử dụng để thẩm định về nguồn gốc và chất lượng theo bộ quy chuẩn của cơ quan có thẩm quyền chứng nhận. Đây là minh chứng cam kết những mẫu đồng hồ đã được thực hiện và thiết kế tuân thủ theo những tiêu chuẩn cao nhất, các phương thức truyền thống cũng như quy trình kiểm tra chất lượng nghiêm ngặt. Được thành lập vào năm 1886, chứng nhận Poincon de Geneve là một trong những “con dấu đảm bảo” đáng kính trọng nhất tại Thụy Sỹ. Liên quan đến mỹ thuật, Chứng nhận bắt buộc toàn bộ phần mặt phải được hoàn thiện. Mặt đĩa và cầu không được hiển thị dấu máy và hoàn thiệt bằng việc đánh bóng, nắn thẳng, mài tròn và đóng dấu Cotes de Geneve. Phần hõm và răng cũng cần được đánh bóng. Những phương pháp hoàn thiện kiểu truyền thống khác thường hiện diện trong các mẫu đồng hồ đạt chứng nhận Geneva Seal gồm mài mờ, khoan xoắn ốc, khắc chấm, hay còn được biết đến với tên gọi phươngpháp perlage [chú thích: một số nguồn sử dụng thuật ngữ perlage và tạo vân tròn như là một phương pháp, nhưng WOW phân biệt hai phương pháp này bằng đường kính của vân tròn. Ở kỹ thuật perlage, các vân nổi hình hạt ngọc trai được chạm khắc bằng máy lên trên bề mặt, trong khi đó kỹ  thuật vân tròn sẽ tạo ra những vòng tròn đồng tâm lớn hơn, thường được áp dụng cho nhữn chi tiết hình dĩa. Tất cả những phương pháp trên đều sử dụng các máy móc chuyên dụng. Ví dụ để tạo ra hoa văn tia nắng, dĩa mài được phủ lớp bột ma sát siêu mịn quay theo chiều kim đồng hồ trong lúc chi tiết cần mài  sẽ được đặt trên bộ xoay theo chiều ngược lại. Khi tiếp xúc sẽ tạo ra những đường thẳng đồng tâm. Ở kỹ thuật perlage thì ngược lại, dĩa mài xoay tròn với đầu trụ sẽ được cho tiếp xúc với chi tiết tại những vị trí nhất định.

Rõ ràng chỉ những chiếc đồng hồ được sản xuất tại Geneva, Thụy Sỹ mới đủ điều kiện để được cấp chứng nhận này. Không chỉ đòi hỏi phần máy được lắp ráp tại chính thành phố này mà toàn bộ phải được hoàn thiện tại Geneva. Những thương hiệu danh tiếng được chứng nhận bao gồm Vacheron Constantin, Roger Dubuis, Chopard và Catier. Bên cạnh Chứng nhận Poincon de Geneva, Qualite Fleurier cũng là một cơ quan chứng nhận khác hướng tới mục đích nâng cao tiêu chuẩn của ngành chế tác đồng hồ tại Thụy Sỹ, đặc biệt là tại miền đất Fleurier lâu đời. Tổ chức chất lượng Fleurier đóng dấu hợp chuẩn cho những đồng hồ được sản xuất 100% tại Thụy Sĩ, chúng phải vượt qua những bài kiểm tra Chronofiable (bài kiểm tra COSC về độ chính xác của đồng hồ), bước cuối cùng trước khi các đồng hồ được phong tước hiệu Fleuriest. Bước kiểm tra này rất có lợi cho người sử dụng vì độ chính xác của bộ máy đồng hồ có thể thay đổi rất nhiều trước và sau khi lắp đặt vào vỏ. Sau khi chứng thức vượt qua được tất cả các bước kiểm duyệt nghiêm ngặt, những chiếc đồng hồ sẽ được chứng nhận tiêu chuẩn “FQF La Haute Horlogerie certifitiee”.

Có vô số các phương pháp trang trí và hoàn thiện một chiếc đồng hồ cơ, và với số lượng khổng lồ các chi tiết ấy người thợ đồng hồ được giao một vai trò rất quan trọng: tạo nên một tác phẩm nghệ thuật đẹp cả bên trong lẫn bên ngoài. Những kẻ ngoại đạo của thế giới đồng hồ cao cấp thường không để ý nhiều đến những chi tiết nhỏ và cho rằng chúng khá tầm thường mà không hay biết rằng trước mặt họ là cả một kho báu về kỹ thuật thủ công đang ẩn sau lớp kính sapphire. Nhưng với những người đam mê đồng hồ, tất cả những chi tiết tạo nên một chiếc đồng hồ đều rất đẹp, và là một niềm hạnh phúc tột độ khi được chiêm ngưỡng thật kỹ vẻ đẹp ấy bằng một chiếc kính lúp.  

Xem thêm:

ĐI TÌM MẪU ĐỒNG HỒ NAM TỐT NHẤT TẠI MỖI MỨC GIÁ

CUỘC THI THIẾT KẾ ĐỒNG HỒ MIDO

40 NĂM CITIZEN ECO-DRIVE

CITIZEN L AMBILUNA

CITIZEN “HORIZONTAL TIME”

ĐỒNG HỒ OMEGA TẠI BASELWORLD 2016

CHIẾC ĐỒNG HỒ MOVADO 1881 AUTOMATIC

5 MẪU MIDO CÓ GIÁ DƯỚI 2,500$

LONGINES CHÀO MỪNG KATE WINSLET ĐẾN THAM QUAN SAINT-IMIER